Bệnh chân voi hay phù chân voi là một bệnh hiếm gặp, được truyền qua vết đốt của muỗi. Bệnh thường được phát hiện muộn khi các bộ phận trên cơ thể như chân, tay, bộ phận sinh dục sưng to lên. Cùng tìm hiểu nguyên nhân, biến chứng nguy hiểm và cách điều trị qua bài viết dưới đây nhé!
1Bệnh chân voi là gì?
Bệnh chân voi còn được gọi là bệnh giun chỉ bạch huyết, là một bệnh có thể khiến tay, chân hoặc bộ phận sinh dục sưng to, biến dạng và kèm cảm giác đau đớn. Da ở những vùng này trở nên cứng và dày như da voi.[1]
Bệnh rất phổ biến ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới có điều kiện khí hậu nóng và ẩm. Trước đây ở Việt Nam, bệnh chân voi đã từng là một trong những bệnh gây ra tàn phế hàng đầu.
Vào năm 2018, tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tuyên bố Việt Nam là quốc gia đã loại trừ bệnh giun chỉ bạch huyết sau sự cố gắng nỗ lực không ngừng của ngành Y tế.
Tuy nhiên, hiện nay còn nhiều quốc gia vẫn còn dịch bệnh lưu hành. Với nhu cầu đi lại giữa các nước ngày càng cao thì khả năng dịch bệnh chân voi quay lại vẫn còn. Cần nâng cao hiểu biết về bệnh này để bảo vệ sức khỏe cho chính mình và những người thân yêu.
Bệnh chân voi là bệnh gây nên sưng đau, biến dạng chân
2Nguyên nhân gây bệnh chân voi
Bệnh chân voi có nguyên nhân là do ký sinh trùng giun chỉ tấn công vào hệ bạch huyết. Giun chỉ gây bệnh ở người này gồm ba loại: Wuchereria bancrofti, Brugia malayi hoặc Brugia timori. Riêng ở Việt Nam thì không có loại giun chỉ Brugia timori.
Loài ký sinh trùng này được truyền từ người này sang người khác qua trung gian truyền bệnh là muỗi. Muỗi bình thường nhiễm phải ấu trùng giun chỉ khi hút máu người bệnh. Sau đó muỗi đi đốt tiếp người khác, nó để lại ấu trùng này trên bề mặt da.
Qua vết đốt, ấu trùng chui vào trong da và từ đó chúng đi vào cơ thể con người theo đường máu rồi di chuyển vào hệ bạch huyết. Ở đây, chúng phát triển thành giun trưởng thành, làm tắc nghẽn hệ bạch huyết và gây ra các triệu chứng của bệnh.
Vòng đời và quá trình tấn công con người của giun chỉ bạch huyết
3Triệu chứng
Có 90 – 95% người có giun chỉ trong máu nhưng không hề biểu hiện triệu chứng nào trong nhiều năm, thậm chí là cả đời. Bệnh chân voi được chia làm ba giai đoạn chính:
- Thời kỳ ủ bệnh: kéo dài ngắn nhất là 4 tuần, thường từ 8 – 16 tháng với triệu chứng mệt mỏi, sốt nhẹ, có hiện tượng nổi mẩn. Thời kỳ này có khả năng truyền bệnh cao vì người bệnh có mầm bệnh trong người mà không rõ các triệu chứng bệnh để điều trị.
- Thời kỳ cấp tính: có thể sốt cao, xuất hiện đột ngột kèm mệt mỏi và đau đầu nhiều, sốt tái phát từng đợt, mỗi đợt kéo dài khoảng 3 – 7 ngày. Viêm bạch mạch và hạch bạch huyết thường xuất hiện sau sốt vài ngày, xuất hiện viêm đỏ, đau dọc theo bạch mạch thường là mặt trong chân. Hạch bẹn có thể sưng to đau.
- Thời kỳ mạn tính: gầy sút nhanh, xuất hiện dần hiện tượng phù voi ở chân, tay, bộ phận sinh dục với đặc điểm phù cứng, da chàm hóa. Ngoài ra, còn có hiện tượng nước tiểu trắng đục như nước vo gạo, để lâu không lắng và đôi khi lẫn máu đi kèm.
Đối với bệnh nhân nhiễm giun chỉ W.bancrofti thường có triệu chứng nổi bật là phù voi ở cơ quan sinh dục và nước tiểu đục. Còn với giun chỉ B.malayi thì thường gây ra hiện tượng phù voi ở chân, tay. Thời kỳ này có thể kéo dài vài năm gây đau đớn cho bệnh nhân.
Chân voi là triệu chứng nổi bật nhất nhưng lại xuất hiện muộn
4Biến chứng của bệnh chân voi
Biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh phù voi là tàn tật vĩnh viễn hoặc cũng có thể hồi phục (tàn tật tạm thời) làm ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Ngoài ra, bệnh phù voi còn có thể gây ra biến chứng nhiễm trùng thứ phát do hệ thống miễn dịch suy giảm kèm theo da bị chàm hóa, khô và dễ bị lở loét.[2]
Tàn tật là biến chứng nặng nề nhất của bệnh phù voi
5Cách chẩn đoán
Để chẩn đoán bệnh bác sĩ sẽ dựa vào dịch tễ bệnh chân voi lưu hành nơi địa phương bạn đang sống hoặc đi tới, các triệu chứng lâm sàng (quan trọng nhất là triệu chứng phù) và thực hiện một số cận lâm sàng sau:
- Xét nghiệm máu: để tìm ấu trùng giun chỉ với nguyên tắc là lấy máu vào ban đêm (từ 0 – 2 giờ sáng) vì lúc này giun chỉ hoạt động mạnh nhất. Tuy nhiên, tỷ lệ xét nghiệm này dương tính không cao vì khó bắt được ấu trùng trong máu.
- Chụp X-quang hoặc siêu âm: có thể nhìn thấy hình ảnh của giun trưởng thành trong hệ thống bạch huyết và có thể giúp chẩn đoán loại trừ những bệnh khác như suy giãn tĩnh mạch, tràn dịch màng tinh hoàn.
6Khi nào cần gặp bác sĩ?
Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ
- Phù chân, tay, bộ phận sinh dục với tính chất phù cứng, ấn không lõm.
- Tại nơi phù có cảm giác đau nhức.
- Da vùng phù to bị khô, dày lên, dễ nứt nẻ và loét.
- Phù kèm triệu chứng của nhiễm trùng: sốt cao, nhức mỏi, đau đầu.
Nơi khám chữa bệnh chân voi
Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các bệnh viện chuyên khoa Nội, Truyền nhiễm. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.
Ngoài ra, có thể tham khảo một số bệnh viện lớn, uy tín dưới đây để được chẩn đoán và tư vấn điều trị phù hợp, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra:
- Tại Tp. Hồ Chí Minh: bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, bệnh viện Chợ Rẫy.
- Tại Hà Nội: bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, bệnh viện Đại học Y Hà Nội, bệnh viện Bạch Mai.
7Các phương pháp chữa bệnh chân voi
- Dùng thuốc: Diethylcarbamazine (DEC) có tác dụng diệt ấu trùng giun chỉ hoặc Albendazole (Azoltel) có khả năng ức chế sinh sản của giun trưởng thành. Khi dùng phối hợp cả DEC và azoltel hiệu quả sẽ tăng lên nhiều.
- Chăm sóc chân phù: rửa chân ngày hai lần bằng nước sạch và xà phòng, thấm khô, đặc biệt chú ý các kẽ và móng chân. Vận động, xoa bóp nhẹ nhàng chân; gác chân cao hoặc có thể dùng băng ép nhẹ để tránh ứ trệ tuần hoàn.
- Đối với người tiểu đục: kiêng ăn mỡ và thức ăn giàu protein, nghỉ ngơi.
Thuốc Azoltel làm giảm khả năng sinh sản của giun chỉ trưởng thành
8Biện pháp phòng ngừa
Mục tiêu chính của biện pháp phòng ngừa bệnh chân voi đó là không để bị muỗi đốt, để làm được như vậy, chúng ta phải tuân thủ:
- Loại bỏ ao tù, vũng nước đọng, khơi thông cống rãnh để làm giảm sự sinh sôi của muỗi, thả cá ở các ao, giếng để diệt bọ gậy.
- Nằm màn, mặc quần áo kín khi lao động ban đêm để tránh muỗi đốt.
- Phun hóa chất diệt côn trùng ở những nơi có nguy cơ mắc bệnh cao.
Diệt trừ muỗi để phòng bệnh giun chỉ bạch huyết
Bệnh chân voi (giun chỉ bạch huyết) hiếm khi xảy ra ở nước ta, tuy nhiên nguy cơ mắc phải bệnh vẫn còn. Bệnh thường khó phát hiện được sớm vậy nên hãy chú ý phòng ngừa bệnh bằng cách hạn chế để muỗi đốt nhất có thể nhé!