Nguyên nhân gây mụn
Mụn là bệnh mạn tính của nang lông, nếu không được điều trị tốt có thể dẫn đến nhiều sẹo xấu ở mặt. Bệnh xuất hiện vào tuổi dậy thì và xảy ra ở khoảng 80% người tuổi vị thành niên, chấm dứt vào tuổi từ 18 đến 20. Có một số người bệnh kéo dài đến khi trưởng thành. Đây là một loại bệnh di truyền, xảy ra ở vùng mặt và phần trên ngực, nơi có nhiều tuyến bã.
Có ba hiện tượng bệnh lý xảy ra ở nang lông đưa đến sự hình thành mụn:
1. Sự bài tiết chất bã
Có hiện tượng tăng sự bài tiết chất bã là do:
– Sự gia tăng hoạt tính của men 5 alpha-réductase chuyển testostérone thành dihydrotestostérone.
– Giảm protein mang testostérone lưu thông, đôi khi làm tăng testostérone tại nang lông.
– Sản xuất quả nhiều androgènes ở phụ nữ, gây ra nam hóa, rụng tóc và mụn.
2. Tăng sự sừng hóa ở nơi bài tiếp bì (lỗ chân lông)
Các chất bã chứa một lượng axit béo cao, kích thích lỗ chân lông và làm tăng sự sừng hóa. Sự ký sinh của vi sinh vật mụn tên là Propionibactérium Acnes (PA) cũng sinh ra chất men thủy phân triglycerides thành axit béo. PA tăng sinh nhiều, tạo ra các chất sừng và chất bã, hình thành còi mụn.
Người ta phân biệt 2 loại còi mụn: loại lộ ra ngoài thành chấm đen và loại kín dạng u nang nhỏ. Sự hình thành còi mụn còn do ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài như:
– Dùng các loại mỹ phẩm có nhiều chất mỡ (chất nhờn)
– Dùng chất lưu huỳnh.
– Ánh mặt trời.
– Sức nóng.
– Độ ẩm.
3. Viêm nang nông
Do sự vỡ màng bao mỏng của còi mụn, vi trùng PA tiết ra các men hualuronidases, protéases, amylases làm tan màng bao còi mụn. Chất lysosyme được phóng thích làm vỡ túi nang lông và hình thành tổ chức mô hạt viêm. Về lâm sàng, đây là các mụn mủ, đôi khi là những nang cứng sâu dưới da.
Các loại mụn
Các dạng mụn nặng
Có thể xuất hiện rất nhanh sau tuổi dậy thì, sau một đợt có dạng còi mụn hay mụn mủ.
– Mụn bọc to: Đây là dạng mụn nổi gò lên, trong chứa nang mủ, thường xảy ra ở phái nam. Các khối u hạt viêm có thể chuyển thành áp xe, rò mủ, về sau thành sẹo cứng, lõm da xuống rất xấu. Đây là dạng mụn của các em trai, thường ở lưng hay mặt trước ngực. Ở phái nữ, loại mụn này thường kết hợp với bệnh nam hóa.
– Mụn dạng conglobata: Theo sau mụn bọc to, các loại mụn to lên, đau nhiều, mụn tụ lại thành đám và rò mủ ra da. Bệnh kéo dài đến tuổi trưởng thành và gây nhiều sẹo xấu.
– Mụn thể nặng: Là loại mụn conglobata có đi kèm theo sốt, đau nhức các khớp xương và ảnh hưởng đến toàn trạng người bệnh. Nơi mụn bị loét, đóng vảy, chảy máu.
Mụn ở trẻ em
– Trẻ nhỏ: Xảy ra khoảng 3 đến 6 tháng sau khi sinh, mặt có còi mụn và mụn. Bệnh này chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn do ảnh hưởng kích thích tố nam của người mẹ.
– Mụn ở trẻ lớn: Thường ít gặp, là mụn đa dạng của trẻ vị thành niên, xảy ra ở những đứa trẻ cha mẹ bị mụn nhiều.
Mụn ở người lớn
Bệnh tích viêm là chủ yếu
– Ở đàn ông: Bệnh tích chủ yếu ở cổ và lưng dạng conglobata hay dạng mụn nặng.
– Ở phái nữ: Chủ yếu là mụn do kích thích tố, thường xảy ra quanh miệng và vùng hàm dưới.
Các thuốc tránh thai có androgène và progestérone có thể gây ra và làm mụn nặng thêm.
Nếu người bệnh có triệu chứng nam hóa, phải tìm xem có u thượng thận hay u buồng trứng không. Đặc biệt, triệu chứng này ở phụ nữ có thể do yếu tố tâm lý.
Bệnh mụn thứ phát
Xảy ra do dùng mỹ phẩm, tiếp xúc với các tác nhân vật lý, hóa học hay do dùng thuốc.
– Mụn do dùng mỹ phẩm: Dạng còi mụn hoặc những nang nhỏ ở quanh miệng. Bệnh xảy ra do dùng mỹ phẩm có nhiều chất nhờn, không thích hợp với da.
– Mụn do tiếp xúc với các hóa chất.
– Mụn do nghề nghiệp: Do tiếp xúc với chất hydrocarbures (có trong dầu hỏa), tạo thành còi mụn hay nốt mụn ở da nơi tiếp xúc.
– Các tác nhân vật lý như tia X, tia Cobalt có thể gây mụn nhiều tuần sau khi xạ trị. Tia tử ngoại trong ánh mặt trời có tính chất diệt trùng nhưng cũng gây mụn.
– Mụn do dùng thuốc trị bệnh: Thường ở dạng viêm nhiều hơn là tạo thành còi mụn.
Các loại thuốc gây nổi mụn thường gặp là loại Corticoides dùng bôi mặt hay uống; các loại thuốc có chất Halogène như Brome (Calcibronat), iốt (thuốc trị bướu tuyến giáp trạng ở cổ), Cobalt (có trong sinh tố B12), Flour (có trong kem đánh răng).
Các thuốc trị động kinh như Gardénal, Diphénylhydantoine, Trimetadoine nếu được dùng một thời gian dài cũng có thể gây nổi mụn ở người lớn.
Một số loại thuốc khác cũng có thể gây mụn như: Muối của Lithium, Rifampicine, các loại thuốc chứa chất Progestérone tổng hợp.
Cách điều trị mụn
Việc điều trị mụn nhằm ba mục đích: giảm bớt chất nhờn, làm tan còi mụn và làm giảm phản ứng viêm.
1. Làm giảm chất nhờn
– Dùng thuốc ức chế men 5 alpha-réductase, gồm Progestérone tự nhiên (Progestosol), Promestriène (Delipoderme), kết hợp kẽm với vitamin B6 (Alphane). Các chất này trên lý thuyết rất tốt, nhưng thực tế không cho kết quả nhiều lắm. Đối với phụ nữ, dùng chất kháng Androgène. Ở cả hai phái, có thể dùng Isorétinoine.
– Các kích tố nữ tác dụng trên ba cách:
+ Tăng SHBG (globulin mang kích thích tố sinh dục), làm giảm testotérone tự do hoạt động.
+ Ức chế các điểm tiếp nhận kích thích tố nam ở tuyến bã.
+ Giảm sự sản xuất Androgène ở buồng trứng.
Các thuốc này kết hợp với acétate cyprotérone hay một loại thuốc progesté rone không có tác dụng của kích tố nam.
Thuốc được dùng cho phụ nữ lớn tuổi. Đối với phụ nữ trẻ, có thể dùng oestrogen với liều 30 đến 50 mcg (Ovanon 50, Varnoline 30). Ngày nay, Diane là loại thuốc được nhiều người dùng hơn. Thường đến tháng thứ tư mới có kết quả. Cần dùng thuốc một thời gian dài, nhiều khi hơn một năm.
– Thuốc Isotretinoine hay Roaccutane: Dùng để điều trị mụn nặng. Cơ chế tác dụng là làm giảm nhanh chóng sự bài tiết của tuyến bã không do cơ chế nội tiết. Tác dụng ức chế tuyến bã này tồn tại ngay cả khi ngưng dùng thuốc. Tiếp theo, thuốc còn làm còi mụn được đẩy ra ngoài, giảm số lượng vi trùng Pa, giảm phản ứng kích thích tế bào viêm của cơ thể. Liều dùng là 0,5 mg/kg/ngày trong 300 ngày.
Thuốc này làm khô da và có thể gây một số tác dụng phụ như nhức đầu, đau nhức khớp xương, không dùng được cho phụ nữ mang thai…. Nó chỉ được dùng khi bị mụn nhiều, điều trị thuốc khác không kết quả.
2. Làm tan còi mụn
Các thuốc này làm sạch da, đẩy còi mụn ra (hai hoặc ba tháng sau khi bắt đầu điều trị nội khoa).
– Các loại thuốc thoa ngoài da như Isotrétinoine loại dung dịch (gel) kết hợp với kháng sinh tại chỗ cho kết quả tương đối tốt và ít bị phản ứng phụ.
– Điều trị tổng quát với các thuốc kháng viêm, kháng sinh tại chỗ và toàn thân
3. Điều trị sẹo mụn
Sau khi hết hẳn mụn từ 6 tháng đến 1 năm, có thể điều trị mụn bằng phương pháp lột, cà da mặt hoặc phẫu thuật cắt bỏ sẹo và ghép da.
Trên thực tế, việc điều trị mụn thường ít kết quả vì các nguyên nhân gây mụn ít được chú ý và giải quyết triệt để. Các sẹo này tuy vậy vẫn điều trị được bằng phẫu thuật thẩm mỹ.
Đề phòng và điều trị các loại mụn mặt mà không để lại sẹo thâm
“Cháu rất sợ bị mụn. Có một số bạn gái cùng tuổi bị mụn, sau đó da mặt có nhiều sẹo thâm đen rất xấu. Có cách nào khỏi bị mụn không, và khi lỡ bị mụn rồi thì nên điều trị như thế nào để khỏi bị sẹo xấu?”.
Câu hỏi của cháu khá dài, gồm hai chuyện: Đề phòng và điều trị mụn. Chúng ta đã biết mụn do nguyên nhân bên ngoài và bên trong cơ thể gây ra. Các nguyên nhân bên ngoài là: dị ứng với mỹ phẩm, hóa chất, một số loại thuốc điều trị bệnh; nhiễm trùng da mặt do vi trùng Propionibacterum Acnes… Nguyên nhân bên trong cơ thể là: da tiết nhiều chất nhờn (do ảnh hưởng của kích thích tố nam), da bị sừng hóa nhiều nơi các lỗ chân lông mặt và viêm nhiễm tại chỗ da mặt. Do có nhiều nguyên nhân như vậy nên đối với từng trường hợp cụ thể, phải xem đâu là nguyên nhân chính gây mụn và điều trị tập trung vào đó.
Nói chung, việc giữ da mặt được sạch tốt, chỉ dùng mỹ phẩm khi cần thiết, hạn chế tiếp xúc với hóa chất, có chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi điều độ có thể giúp cháu tránh được một số trường hợp về mụn.
Khi bị mụn, nên điều trị sớm và đúng cách để tránh sẹo xấu. Khi bị sẹo rồi, dù có điều trị thật tích cực với đủ các phương tiện cần thiết, da cũng khó trở lại hoàn toàn như trước.
Điều trị sẹo mụn
“Khi bị sẹo thâm do mụn để lại thì nên làm gì để trị hết?”.
Cách điều trị khác nhau tùy theo sẹo sâu hay cạn.
– Đối với các lỗ sẹo mụn sâu, phải cắt bỏ và ghép da. Mỗi lỗ sẹo được ghép một mảnh da tròn nhỏ. Một thời gian sau, khi da mọc đều và phẳng lại sẽ không thấy lỗ.
– Vết thâm hoặc sẹo cạn: Có thể cà da cho bằng phẳng lại. Phương pháp cà da mặt còn được dùng để điều trị các trường hợp mụn do da sừng hóa nhiều ở các lỗ chân lông (thường gọi là da mặt dày). Đây là một cách điều trị mới. Cà da mặt được áp dụng khi điều trị mụn bằng phương pháp thông thường kéo dài mà kết quả ít. Dùng cách này phải hết sức cẩn thận, tránh nhiễm trùng lan rộng và sau khi cà da phải tránh nắng nhiều tháng.
– Đối với người bị kết hợp cả hai bệnh tích, vừa bị sẹo sâu, vừa bị vết thâm, việc điều trị phức tạp hơn. Có thể phải lột hoặc cà da mặt trước để làm giảm tầng ngoài cùng, cho da mỏng lại. Sau khi ổn định, cắt bỏ sẹo và ghép da.
Điều trị mụn kéo dài
“Cháu năm nay 22 tuổi, da mặt tương đối nhiều chất nhờn, đặc biệt khoảng một năm nay cháu bị rất nhiều mụn. Cháu đã dùng rất nhiều loại thuốc, kiêng cữ ăn uống rất cẩn thận nhưng mụn cũng không hết được. Tại sao vậy?”.
Mụn do nhiều nguyên nhân gây ra. Đa số trường hợp khó tìm nguyên nhân. Một số trường hợp tìm đúng nguyên nhân rồi nhưng việc điều trị cũng mất rất nhiều thời gian, có khi phải mất nhiều tháng. Do đó, cháu không nên quá lo lắng, cứ từ từ chắc bệnh sẽ khỏi thôi. Trong trường hợp cần thiết lắm, bị mụn kéo dài, điều trị thuốc không kết quả, có thể dùng phương pháp cà da mặt.
Dùng sữa bò tươi trị sẹo mụn trứng cá
“Năm nay tôi 25 tuổi, trước đây có nhiều mụn trứng cá. Hiện nay mụn đã giảm nhưng để lại nhiều sẹo lõm, khiến da khô và sần. Tôi có thể dùng sữa bò tươi để bôi lên da mặt vào mỗi buổi sáng được không? Khi làm như vậy có cải thiện được gì không và tôi có phải kiêng nắng không?”.
Rất tiếc là tôi chưa đọc được tài liệu nào nói về việc dùng sữa bò tươi cho da mặt bị sẹo và khô do mụn. Tuy nhiên, sữa bò có thể làm da đỡ khô (nhờ chất béo trong sữa). Ngoài ra, các chất đạm, vitamin, kháng thể có trong sữa có thể cũng giúp nuôi dưỡng trực tiếp da và làm giảm nhiễm trùng da do mụn. Tuy nhiên, cô chỉ nên dùng sữa ở con bò hoàn toàn khỏe mạnh và sữa mới được lấy từ bò ra. Tránh dùng sữa để lâu (vì nó có thể chứa vi trùng gây bệnh) và chỉ nên bôi sữa lên da mặt ngày vài lần, sau đó nên rửa sạch. Nếu kết quả tốt, cô cứ tiếp tục, nếu xấu đi thì ngừng, chắc không có gì hại.
Điều trị sẹo mụn ở mặt
“Trước đây, tôi có rất nhiều mụn hai bên má. Sau khi lập gia đình và sinh cháu bé vài năm thì hoàn toàn hết hẳn mụn, nhưng da mặt hiện còn rất nhiều sẹo mụn nhỏ. Nếu làm mất các sẹo mụn này thì hay biết mấy! Xin bác sĩ cho biết có cách nào làm hết sẹo mụn không?”.
Trường hợp này có thể dùng phương pháp lột da mặt trước để lấy bớt các tổ chức da dày, xấu chung quanh nơi sẹo mụn, làm cho da mỏng lại và mềm hơn. Sau đó vài tuần, tiến hành cà da mặt, cà da độ vài lần, mỗi lần cách nhau độ vài tháng. Sau khi cà da, nếu còn một vài chỗ sẹo mụn sâu quá, có thể cắt bỏ sẹo và ghép da. Nói chung việc điều trị tốn nhiều thời gian và khá phức tạp. Trong suốt thời gian điều trị, cô cần tránh nắng.
Thuật cà sẹo
“Tôi năm nay 24 tuổi, có sẹo khá lớn ở trán do bị ngã hồi còn nhỏ. Có thể cà cho sẹo này bằng lại được không?”.
Kỹ thuật cà sẹo thường dùng cho các sẹo nhỏ nhưng bị lồi lên cao hơn da mặt. Sẹo của bạn khá lớn, nhưng bạn không cho biết cụ thể kích thước cỡ nào nên khó quyết định nên cà hay làm đẹp bằng kỹ thuật khác như cắt bỏ sẹo, ghép da hoặc chuyển vạt da.
Nổi nhiều mụn do tuổi già
“Năm nay tôi 74 tuổi, người vẫn khỏe, nhưng da mặt nổi nhiều vết đen, gồ cao lên, khi rửa mặt tôi thấy rất khó chịu. Đó là bệnh gì và cách điều trị như thế nào?”.
Da mặt ông bị các bệnh tích lão hóa, có thể điều trị bằng cách cắt đốt điện các chỗ da gồ cao lên cho bằng phẳng lại.
Điều trị sẹo mặt do thủy đậu
“Con gái tôi năm nay 16 tuổi, trước đây một năm cháu bị nổi thủy đậu trên mặt. Có hai nốt thủy đậu bị nhiễm trùng thành sẹo khá sâu. Phải làm sao để xóa sẹo này? Nên cà sẹo hay mổ cắt sẹo rồi may lại?”.
Sẹo nốt thủy đậu bị nhiễm trùng thường hình tròn và khá sâu. Do đó, khó cà cho sẹo bằng da chung quanh mà không làm tổn thương nhiều đến da chung quanh. Cách điều trị tốt nhất là mổ cắt bỏ sẹo rồi may lại, hoặc ghép da vào chỗ sẹo tròn đã cắt bỏ, giống như sẹo mụn sâu vậy.
Điều trị sẹo lồi do xỏ lỗ tai
“Con gái tôi năm nay 11 tuổi. Để cho cháu có thể đeo hoa tai như các bé khác, tôi có nhờ người xỏ lỗ tai cho cháu cách đây độ 1 năm. Sau đó, nơi xỏ lỗ tai bị sẹo lồi ngày càng lớn. Tôi đã nhờ người phẫu thuật hai lần rồi nhưng nơi mổ vẫn bị sẹo lồi. Có cách gì trị dứt sẹo lồi không?”.
Có một số người thuộc cơ địa sẹo lồi, khi bị chấn thương rách da, nơi rách sẽ thành sẹo lồi rất xấu. Ngoài ra, có một số người khác không thuộc tạng sẹo lồi nhưng khi vết thương hoặc vết mổ không được phẫu thuật tốt, bị sang chấn nhiều hay bị nhiễm trùng mổ cũng bị sẹo lồi. Để điều trị sẹo lồi, cần phẫu thuật cắt bỏ chỗ lồi, may lại kỹ và theo dõi. Phải tiêm thuốc chống sẹo nếu sẹo bắt đầu lồi lên trở lại.
Điều trị sẹo mới ở mặt
“Cách đây hai tuần, tôi bị tai nạn giao thông, mặt bị nhiều vết rách, đã được may lại và cắt chỉ. Nhưng sẹo to quá, gần đây nơi môi trên của tôi sẹo có vẻ lồi lên. Phải điều trị như thế nào?”.
Trường hợp này sẹo còn đang tiến triển, chưa biết nó sẽ lồi tiếp hay giảm bớt. Nên chờ một thời gian nữa, có thể một hai tháng, để sẹo hoàn toàn ổn định. Việc điều trị khi đó sẽ có kết quả tốt hơn.
Có hai cách điều trị về sau: Phẫu thuật cho sẹo nhỏ lại hoặc cà các sẹo lồi cho bằng lại. Tùy vị trí, có thể dùng cách này hay cách khác, có khi phải kết hợp cả hai như cắt may lại các sẹo xấu ở mặt và cà ở môi trên.
Sẹo do bị rạch mặt
“Cách đây một tháng, do một chuyện hiểu lầm với hàng xóm, tôi bị rạch mặt một đường dài từ tai xuống đến cằm. Vết thương gây chảy máu nhiều quá nên tôi phải vào cấp cứu ở một trạm y tế gần nhà. Lúc đó, bác sĩ đã cầm máu và may lại vết thương cho tôi. Sau khi may, vết thương xấu quá, bề rộng gần 1 cm và nhiều chỗ may bị lệch, da bị chùng nhiều. Tôi cố gắng chờ cho lành và người khỏe một chút. Đến nay, sẹo đã khá lành, mỗi ngày soi gương, nhìn thấy sẹo mặt là tôi muốn chết cho rồi. Tôi khổ tâm quá. Nếu không trị hết sẹo này chắc có ngày tôi tự tử vì bị mặc cảm quá lớn. Xin bác sĩ hãy giúp tôi”.
Rất tiếc là do một chuyện hiểu lầm mà bạn bị tai nạn này. Chuyện đã xảy ra cũng hơi khó giải quyết vì hai lý do:
Thứ nhất, sẹo mới được một tháng, các tổ chức chung quanh sẹo còn viêm, nếu phẫu thuật thì kết quả sẽ không đẹp bằng sẹo đã ổn định (thường 6 tháng sau).
Thứ hai, phẫu thuật thẩm mỹ không làm mất sẹo được (giống như gương vỡ không bao giờ lành), chỉ làm cho sẹo nhỏ lại và khó thấy sau một thời gian. Dù sao, nếu sẹo kéo lệch nhiều và xấu như vậy thì cũng nên mổ lại. Tuy nhiên, phải chấp nhận là sau mổ, chắc chắn bạn sẽ chưa đẹp ngay và dù phẫu thuật khéo léo đến thế nào đi nữa, nếu nhìn kỹ cũng thấy được sẹo.
Vấn đề quan trọng là ổn định tâm lý, chuyện không may đã xảy ra rồi, mình phải chấp nhận và cố gắng sống vui với những gì còn lại. Ở cuộc đời, ngoài sắc đẹp ra còn rất nhiều thứ khác cũng quan trọng như tình yêu nam nữ, tình thương yêu với người thân và việc phấn đấu để đạt được một nguyện vọng, ước mơ hay lý tưởng gì đó. Do đó, bạn không nên tìm đến cái chết để mong giải quyết những buồn phiền, những bất hạnh trong cuộc đời. Trái lại, cần phải cố gắng sống tốt đẹp, đầy đủ hơn, thành công hơn để mọi người nhìn vào mình với sự thương yêu, quí mến và kính trọng.
Thiếu da ghép sẹo mặt
“Cháu năm nay 17 tuổi, cách đây 10 ngày cháu ngã xe máy, bị mất một khoảng da độ 2 cm2 ở gò má bên trái. Khi vào cấp cứu ở bệnh viện, bác sĩ cho biết không may lại được vì thiếu da và khi may có thể bị kéo lệch mắt. Vậy cháu phải làm sao? Xin bác sĩ cho biết ý kiến, cháu lo quá vì đi đâu cũng phải băng mặt lại hoài, rất bất tiện”.
Đối với trường hợp của cháu, cách tốt nhất là mổ ghép da rời, có thể ghép da dày hoặc mỏng cũng được. Da tốt nhất để ghép vào mặt là da phía sau tai, hoặc da vùng trên xương đòn gánh. Các nơi này da ít lông và có cấu trúc tương đối giống da mặt. Da ở đùi ghép cũng được nhưng có thể có màu khác với da mặt.
Khuynh hướng chung của các sẹo vùng mặt là ngày càng thu hẹp lại. Nếu cháu ngại phẫu thuật, ngại ghép da thì cứ để vậy, dần dần sẹo cũng nhỏ bớt, không có gì phải lo lắng quá.
Điều trị sẹo bỏng lớn ở đầu và cổ
“Con tôi năm nay 16 tuổi. Cách đây 6 tháng, không may cháu bị bỏng do lò ga du lịch nổ, bị sẹo nhiều ở một bên mặt và cổ. Cháu đã được bệnh viện cấp cứu ổn định, và đã ghép da phần bị bỏng. Mặc dù vậy, sẹo cũng còn rất lớn. Cháu rất buồn và mặt cảm với các bạn vì vết sẹo này. Có cách gì làm hết sẹo được không?”.
Sẹo do chấn thương hay do bỏng rất khó là mất hoàn toàn được. Bệnh viện cũng đã cố gắng điều trị cho cháu qua nguy hiểm và lành vết bỏng. Cháu cũng đã được ghép da, nhưng chắc là chưa được đẹp hoàn toàn. Có thể cháu phải phẫu thuật tiếp một vài lần nữa. Ông nên kiên nhẫn đưa cháu đi tái khám lại tại khoa điều trị bỏng lúc trước, nhờ giải quyết tiếp; hoặc đến một cơ sở giải phẫu thẩm mỹ nào đó để hỏi ý kiến cụ thể xem sao.
Điều trị nhiều sẹo cổ
“Trước đây 3 năm, tôi bị lao hạch, cổ có nhiều hạch làm biến dạng, rất xấu. Tôi đã điều trị lao hạch ổn định. Sau đó, bác sĩ có phẫu thuật lấy hạch cho tôi. Nay cổ đã bằng phẳng lại, nhưng sau phẫu thuật, cổ có nhiều sẹo rải rác nhiều nơi, làm tôi rất ngại khi mặc áo không cổ. Làm thế nào để xóa hết sẹo này?”.
Có thể phẫu thuật chỉnh hình lại cho sẹo nằm theo các đường nhăn của da cổ. Sau một thời gian, sẹo mờ sẽ khó thấy hơn. Ngoài ra, còn một cách điều trị khác là nếu sẹo không lớn lắm và gồ ghề, có thể cà cho sẹo nhỏ, bằng lại như da cổ, cũng khó thấy. Phải xem cụ thể trường hợp mới quyết định được.
Điều trị sẹo lồi ở mặt do hóa chất
“Tôi làm việc ở một xí nghiệp về hóa chất. Cách nay một năm, vì rủi ro khi làm việc, tôi bị bỏng ở mặt do chất axit. Nơi bỏng thành sẹo lồi co kéo, rất xấu. Có thể điều trị được không? Có cần nhiều thời gian lắm không?”.
Đặc điểm của bỏng do chất axit là gây hoại tử đặc, có nghĩa là bệnh tích bị chảy nám lại thành khối mô cứng và mô bên dưới thành sẹo, ngày càng co kéo, làm biến dạng các tổ chức lân cận. Bạn đã bị bỏng một năm rồi, giai đoạn hoại tử đã qua, hiện giờ có tình trạng sẹo lồi, co kéo. Tùy từng trường hợp, có thể phẫu thuật cắt bỏ mô sẹo và phủ tổ chức cắt bỏ bằng vạt da bên cạnh, hoặc ghép da rời. Tùy theo sẹo nhiều hay ít, bạn có thể phẫu thuật một hoặc nhiều lần, mỗi lần cách nhau khoảng 1 đến 2 tháng. Thời gian này cần thiết để các mạch máu nuôi dưỡng tổ chức thay thế mô sẹo được phát triển tốt, bảo đảm mảnh mô ghép hoặc chuyển đến không bị hoại tử về sau.
Làm mất hoàn toàn sẹo trán
“Tôi năm nay 27 tuổi, do trước đây bị tai nạn giao thông nên có sẹo nhỏ nơi trán. Tôi đã giải phẫu thẩm mỹ một lần, sẹo có nhỏ bớt. Nhưng mỗi lần soi gương, nhìn kỹ vẫn thấy nó, tôi rất buồn. Có cách nào làm mất hoàn toàn sẹo này được không?”.
Giải phẫu thẩm mỹ chỉ làm cho sẹo nhỏ bớt và tìm cách dấu nó vào một nơi khó thấy chứ không làm mất sẹo được. Trường hợp của bạn, không biết tình trạng sẹo có xấu lắm không, nếu không thì bạn đừng nên giải phẫu nữa, để từ từ sẹo cũng sẽ mờ.
Sẹo vùng cổ do dùng thuốc gia truyền
“Trước đây vài năm, vì hay bị đờm nhiều trong cổ, tôi đi khám ở một nơi được giới thiệu là chuyên trị bướu cổ bằng thuốc dân tộc. Tại đây, tôi được cho một loại thuốc gia truyền gì đó để đắp lên cổ. Sau khi đắp thuốc, da cổ tôi nóng rát nhiều, về sau nổi đỏ, lồi lên thành sẹo rất xấu. Tôi rất hối hận về việc này và đi điều trị nhiều nơi, nhưng vẫn không hết sẹo ở cổ. Bác sĩ điều trị đã tiêm thuốc vào sẹo 3 lần, nhưng sẹo cũng không hết được. Tôi phải làm gì để khắc phục tình trạng này?”.
Thuốc dân tộc khi đắp vào da cổ nếu gây sẹo lồi như vậy thì có khả năng là trong thuốc có chứa chất axit (có thể axit lấy ở trái cây hay hóa chất). Bệnh tích này cũng giống như sẹo do bỏng hóa chất, cần phải cắt bỏ sẹo và chỉnh hình da lại. May mắn cho bà là chỗ sẹo lồi không nhiều lắm, da cổ lại đàn hồi tốt. Một số trường hợp sẹo rộng hơn, có thể gây co rút vùng cổ, điều trị rất phức tạp.
Điều trị thẩm mỹ áp xe vùng mặt
“Tôi năm nay 34 tuổi, cách đây 4 tháng, má trái tự nhiên bị sưng và mưng mủ. Tôi đã uống thuốc kháng sinh và bôi thuốc độ 1 tháng thì hết sưng, nhưng vùng da vẫn còn tấy đỏ và chảy nước hoài. Tôi đã điều trị liên tục đến nay nhưng chỗ loét vẫn không lành, khiến khi ra đường lúc nào cũng phải băng lại một bên mặt, rất khó chịu. Tôi phải làm gì?”.
Nhiễm trùng da vùng mặt đơn thuần ít khi kéo dài như vậy. Chị đã điều trị 4 tháng rồi, có lẽ áp xe đã ổn định, nhưng phần da mặt phía ngoài túi áp xe bị viêm, dị ứng với các loại thuốc bôi da.
Cần phải khám kỹ mới xác định được nguyên nhân và có cách điều trị cụ thể. Tuy nhiên, chị nên thử máu xem cơ thể có bị bệnh gì toàn thân kết hợp, gây chậm lành sẹo và nhiễm trùng kéo dài (như tiểu đường, suy giảm miễn dịch) không. Một số u nang bẩm sinh ở mặt có thể cũng có triệu chứng giống như vậy.
Dù sao, bệnh kéo dài đã lâu, chị nên điều trị triệt để sớm, nhằm tránh gây sẹo xấu cho da mặt.
Điều trị sẹo ở chân
“Cách đây hai năm, tôi bị ngã xe, bị sẹo ở bắp chuối chân trái (độ 4 x 5 cm). Sẹo này không bị lồi nhưng làm cho da mất màu, thành một vệt lớn màu trắng. Tôi có bôi nhiều loại thuốc nhưng da không trở lại bình thường được. Tôi rất buồn và mặc cảm khi phải mặc váy ngắn. Có cách nào làm cho chỗ đó nhỏ lại hoặc cùng màu với da được không bác sĩ?”.
Tổ chức trắng ở chân của cô là mô sẹo do chấn thương. May mắn là sẹo không bị lồi. Muốn cho da vùng này trở lại màu như trước thì phải cắt bỏ hết tổ chức sẹo đi và ghép da mới vào. Hiện nay y học chưa có cách gì làm mất sẹo ngoài cách ghép da hoặc chuyển vạt da từ nơi khác đến.
Điều trị sẹo ở chân do bị bỏng
“Thưa bác sĩ, tôi năm nay 34 tuổi, trước đây một năm bị ngã xe, phần da ở phía sau chân chạm vào bô xe máy nóng gây bỏng. Sẹo bỏng rất xấu, to khoảng 2 x 5 cm, lồi lên, màu đen sậm. Tôi đã bôi rất nhiều thuốc chống sẹo nhưng không có kết quả gì hết. Như vậy có cần phẫu thuật không?”.
Sẹo da chân cô to quá và lại bị lồi nhiều. Cách điều trị tốt nhất bây giờ là phẫu thuật cắt bỏ sẹo và có thể phải ghép da rời nơi mổ cho đỡ bị căng khi may lại. Sau mổ phải tiếp tục theo dõi, nếu quanh nơi ghép da sẹo lồi tái phát, phải tiêm thuốc chống sẹo.
Điều trị sẹo bỏng ở bàn tay
“Em tôi năm nay 16 tuổi, trước đây 6 tháng bị bỏng nặng ở bàn tay phải. Nay nơi bỏng đã lành rồi, nhưng sẹo co rút rất nhiều làm các ngón tay không cử động được. Có cách gì điều trị cho bàn tay hết sẹo và có thể cử động bình thường không?”.
Trường hợp này phải phẫu thuật cắt bỏ hết tổ chức sẹo rút, tạo hình lại các gân co duỗi ngón tay, ghép da…. Phẫu thuật khá phức tạp. Chị nên đưa em đi khám ở Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình TP Hồ Chí Minh để được hướng dẫn cụ thể.
Xóa các vết sẹo nhỏ ở bàn tay
“Tôi năm nay 43 tuổi, 3 tháng trước, khi đi dã ngoại, tôi bị kiến cắn nhiều chỗ ở da lưng bàn tay, vết cắn nhỏ nhưng rất ngứa, làm tôi phải gãi thường xuyên, gây trầy nhẹ ở da. Chỗ trầy đó tưởng không có gì đáng kể, không ngờ rất lâu lành và về sau lại gây nhiều sẹo nhỏ gồ lên ở lưng bàn tay, rất xấu. Da vùng sẹo cũng bị mất màu. Tôi phải làm sao đây?”.
Các vết cắn của kiến hoặc côn trùng có thể gây viêm do nhiễm trùng và dị ứng. Do đó, cần điều trị ngay bằng các thuốc kháng sinh, kháng viêm, chống dị ứng. Một số trường hợp nặng cần điều trị tích cực chống sốc do phản ứng quá mạnh của cơ thể (như bị ong đốt). Trường hợp của bà bị phản ứng nhẹ và viêm kéo dài, gây sẹo lồi và mất sắc tố da. Cách điều trị hiện tại giống như điều trị sẹo lồi, tức là cắt bỏ sẹo và may thẩm mỹ lại.
Điều trị sẹo ở ngón tay
“Trước đây một tháng, cháu bị ngã, rách da ở lưng ngón tay, nơi rách có vài hạt cát rơi vào. Bây giờ vết thương đã lành, nhưng sẹo lồi rất xấu và có mấy chấm đen. Có cần phải mổ thẩm mỹ lại không?”.
Rất tiếc là lúc bị rách da, ngón tay cháu không được phẫu thuật cắt lọc và làm sạch vết thương đúng mức (tức là lấy sạch bụi cát hay đất trong vết thương). Bây giờ sẹo lành rồi và đang tiến triển, chưa nên phẫu thuật lại. Phải chờ từ 3 đến 6 tháng sau, khi sẹo ổn định hẳn; nếu xấu quá thì phẫu thuật lại, cắt bỏ sẹo, lấy luôn các hạt bụi, cát, may lại, sẹo sẽ đẹp hơn. Trường hợp sẹo không xấu lắm, không mổ cũng được vì việc phẫu thuật ở các nơi da bị căng như mặt lưng khớp ngón tay, đầu gối, khuỷu tay rất dễ gây sẹo lồi.
Xóa sẹo bằng laser
“Tôi năm nay 30 tuổi, vừa đi dùng laser để xóa sẹo ở mặt. Diện tích mỗi vết xóa chừng 0,5 cm2 (có 5 vết xóa). Đến nay đã hơn 3 tuần rồi, tuy da đã lành lại bình thường nhưng vết xóa vẫn có màu đỏ hồng. Lúc mới xóa sẹo xong, bác sĩ có đưa một loại thuốc bôi màu trắng như kem. Họ nói bôi để tiết dịch, tôi dùng 4 ngày rồi ngừng vì vết thương đã khô. Tôi kiêng nắng kỹ. Mong bác sĩ cho vài lời khuyên”.
Xóa sẹo bằng laser là dùng tia laser để đốt những phần gồ cao hoặc xấu của sẹo. Sau khi đốt, nơi lành sẽ có màu hồng một thời gian, có khi đến vài tháng mới hết. Trong thời gian sẹo lành, cần tránh nắng. Cô tránh không đi ngoài nắng là tốt rồi, nhưng nên chú ý thêm ánh nắng phản chiếu vào da mặt khi gặp mặt đường, bãi cát hay các vật phản chiếu khác. Ngoài ra, cô cũng cần tránh các thức ăn có thể gây sẹo lồi hoặc dị ứng như rau muống, cá biển…
Điều trị sẹo lồi ở vết mổ
“Tôi đã sinh mổ cách đây ba tháng. Bác sĩ may lại nơi mổ rất khéo, lúc vừa mới cắt chỉ sẹo nhỏ, rất đẹp. Nhưng gần đây sẹo lồi lên dù tôi vẫn thoa thuốc chống sẹo lồi và kiêng ăn rất kỹ. Liệu có phải mổ lại cho sẹo đẹp hơn không?”.
Sẹo của cô mới được ba tháng, có thể còn thay đổi, phải chờ thêm sáu tháng mới nên can thiệp. Có hai trường hợp có thể xảy ra:
– Sẹo chỉ quá phát đơn thuần: Việc mổ chỉnh sẹo cho kết quả tốt.
– Sẹo lồi: Thường do cơ địa sẹo lồi hoặc ảnh hưởng di truyền, điều trị khó hơn. Sau khi phẫu thuật, tỷ lệ tái phát cao. Loại sẹo này thường xuất hiện ở một số nơi đặc biệt của cơ thể như vùng vai, trước ngực, trên rốn hay sau tay. Có thể điều trị bằng cách tiêm chất cortisone hay xạ trị.
Thời gian cắt chỉ vết thương ở mặt
“Tôi bị ngã, mặt đập vào cạnh sắc của nền nhà, vết thương khá sâu, được trạm y tế cầm máu và khâu lại. Sau 7 ngày cắt chỉ, vết thương hở ra và gây sẹo rất xấu. Đối với vết thương ở mặt, mấy ngày thì cắt chỉ được? Có phải do cắt chỉ sớm quá mà vết thương tôi không được đẹp không?”.
Thời gian 7 ngày là đủ để cắt chỉ các vết mổ ở mặt. Vùng mặt có nhiều mạch máu nuôi hơn nơi khác nên vết thương mau lành hơn. Để tránh sẹo nơi các đường chỉ may da, người ta có thể cắt chỉ sớm hơn, khoảng trên 4 ngày là được. Tuy nhiên ở nơi mổ bị kéo căng quá, hoặc bệnh nhân lớn tuổi, đang suy yếu hay dinh dưỡng kém, có thể phải hơn 7 ngày, hoặc đôi khi 10 ngày mới cắt chỉ được.
Trường hợp của cô, có thể vết thương bị bầm dập nhiều khi ngã nên sẹo xấu thôi chứ không phải do cắt chỉ sớm.
Cà da trên mảnh da được ghép
“Cách đây 5 năm cháu bị thương, mất chất ở da mặt, đã được ghép da. Nơi ghép lành tương đối tốt, cùng màu với da mặt nhưng bờ hơi gồ ghề. Cháu muốn cà cho phần da này bằng phẳng lại được không? Có sợ khi cà, mảnh da ghép bị tróc ra không?”.
Cô đã ghép da được 5 năm, mảnh da ghép đã lành và được nuôi dưỡng tốt. Nay muốn cà cho bờ mảnh ghép bằng phẳng hơn cũng được, tuy nhiên thủ thuật phải hết sức nhẹ nhàng, chỉ cà nhẹ biểu bì (lớp ngoài cùng của da) thôi. Tránh gây sang chấn, có thể ảnh hưởng đến hệ thống máu nuôi mảnh da ghép, làm sẹo xấu đi.