Cờ vua và cờ tướng đều là biến thể của cờ Chaturanga – loại cờ cổ đầu tiên trên thế giới, do người Ấn Độ sáng tạo ra vào thế kỷ thứ VII. Luật chơi cờ Chaturanga rất khác so với luật của cờ vua và cờ tướng hiện nay. Đúng hơn, luật chơi của cờ vua và cờ tướng đã thay đổi theo thời gian lịch sử và không gian ở biên giới các quốc gia, khiến cho hai loại cờ này vừa sai khác so với loại cờ cổ, vừa không mô phỏng đúng thực tế chiến trường. Cụ thể như sau:
I. Những luật chơi vô lý của luật cờ vua
1. Quân hậu quá mạnh Cờ là trò chơi mô phỏng chuyện chiến trường (quân sự), chứ không phải chuyện chính trường (chính trị). Xưa nay, có rất ít phụ nữ ra trận mà dũng mãnh và mưu trí, cho nên chuyện chiến trường chủ yếu là của đàn ông. Do vậy, cách đặt tên và cung cấp nước đi quá rộng cho quân hậu của cờ vua là không đúng với thực tế cuộc sống. Nước đi là sự thể hiện của sức mạnh trên chiến trường, chứ không phải quyền lực trên chính trường.
2. Hết nước đi là hòa cờ Luật hết nước đi là hòa cờ của cờ vua đối với người phương Đông là một điều rất khó hiểu. Thực tế trên chiến trường thì hết lối đi là không còn lối thoát, khi đó thì kẻ “hết nước đi” sẽ phải đầu hàng hay chịu chết. Đó là thua chứ không thể là hòa được. Anh thua nhưng còn sống không có nghĩa là anh hoà được đối phương. Nếu nó luật này nhân đạo nhân đạo, thì chiến tranh làm gì có nhân đạo? Nhân đạo với kẻ thù là tàn ác với mình.
3. Voi chạy nhanh hơn ngựa Về mặt quy ước quân cờ, thì ngoài cờ vua phương Tây quy ước quân tượng đại diện cho các giám mục, nhiều nước trên thế giới vẫn quy ước quân tượng là voi, đại diện cho lực lượng tượng binh. Nếu tượng là voi mà luật chơi lại cho phép quân tượng, vốn chậm chạp, chạy nhanh hơn quân mã là ngựa, vốn chạy rất nhanh, một nước có thể đi hết bàn cờ là điều bất hợp lý. Tượng trong một nước có thể đi hết cả bàn cờ, từ góc này sang góc kia.
4. Nhập thành Nhập thành là một luật khá lạ của cờ vua. Không có loại cờ nào trên thế giới ngoài hệ Chaturanga có luật kỳ lạ như luật nhập thành. Cờ vua có một khẩu quyết là: “Xuất đều quân, vua an toàn rồi mới tấn công”. Thêm nữa, cờ vua không có quân phòng thủ chuyên biệt như sĩ và tượng của cờ tướng, lại đổi luật khiến có nhiều quân đánh xa (viễn chiến) nên vua có thể bị đe dọa rất nhanh. Do đó cờ vua mới phải bổ sung luật nhập thành để nhanh chóng đưa vua vào vị trí an toàn.
II. Những luật chơi vô lý của luật cờ tướng
1. Lộ mặt tướng Nghe nói luật lộ mặt tướng lấy ý tưởng từ việc các tướng (hay vua) giận dữ hay xấu hổ không thèm (hay dám) nhìn mặt nhau. Tuy nhiên, thực tế cuộc sống các ông tướng hay vua đều là dạng mặt dày cả, trên chiến trường các tướng thường ra trước tiền quân gặp nhau để thỏa hiệp, đấu lý, hoặc kích bác nhau. Thực ra, luật này sinh ra để giảm thiểu các ván cờ hòa mà thôi. Nếu cờ tướng không có luật này thì sẽ có rất nhiều ván cờ hòa.
2. Tướng và sĩ không được ra khỏi cung Luật tướng sĩ không được ra khỏi cung không hề thực tế. Những lúc thế địch quá mạnh, chuyện rời bỏ thành (hay cung) là bình thường. Lịch sử quân sự Việt Nam và thế giới từng nhiều lần ghi lại vua quân của bên yếu rời khỏi kinh thành về nơi hiểm yếu bảo toàn lực lượng, chờ cơ hội phản công… Ba lần thắng quân Nguyên Mông thời nhà Trần vua tôi đều rời bỏ thành Thăng Long, đợi cho thế địch yếu rồi mới xuất quân phản công rồi giành lấy chiến thắng cuối cùng.
3. Tượng không được qua hà Hà là tiếng Hán, dịch nghĩa sang tiếng Việt là sông, hiểu là biên giới tự nhiên giữa hai quốc gia. Ý tưởng về một loại quân không được biên giới là một điều khá ngớ ngẩn. Tượng cờ tướng rất yếu khi chỉ được đi một lần đúng hai ô, bị cản và không được qua hà, không mô phỏng đúng sức mạnh của lực lượng tượng binh trên chiến trường. Tượng binh mà được không tham gia tấn công thì quá lãng phí.
4. Cản mã Quân mã đại diện cho lực lượng kỵ binh. Đây là một lực lượng được tập hợp bởi những binh sĩ khỏe mạnh, nhanh nhẹn và dũng cảm. Kỵ binh được trang bị giáp sắt và cưỡi trên những con ngựa cũng được bọc sắt nên rất dũng mãnh và cơ động trên chiến trường, thành ra rất khó bị cản. Nếu có bị cản họ cũng tìm đường khác để đi được. Kỵ binh còn bị cản bởi chính quân mình, quân mình không biết tránh ra cho kỵ binh tiến thoái hay sao?
Lời kết
Chaturanga loại cờ đầu tiên trên thế giới do người của vương quốc Gupta, thuộc đất Ấn Độ ngày nay sáng tạo ra vào thế kỷ thứ VII dựa trên ý tưởng mô phỏng các trận chiến ở thời trung cổ. Tên cờ Chaturanga có nghĩa là bốn quân đoàn: tượng binh (voi chiến), chiến xa, kỵ binh và bộ binh. Các quân cờ tượng, xe, mã, tốt tượng trưng cho bốn quân đoàn này trên bàn cờ. Tất cả cùng với quân vua và quân cố vấn tạo thành bộ cờ chơi trên bàn như chúng ta biết hiện nay.
Luật chơi của cờ Chaturanga khá thực tế nên mô phỏng chuyện chiến trường khá tốt. Chiến xa mạnh nhất nên đi dọc và ngang bất kỳ cho đến khi có quân cản. Kỵ binh dũng mãnh và cơ động nên đi lắt léo hình chữ L và không bị cản. Tượng binh đi chậm, đánh gần nên đi chéo đúng hai ô và không bị cản. Bộ binh yếu nhất nên đi dọc về phía trước một ô, ăn chéo về phía trước một ô. Quân cố vấn đứng cạnh vua (ngày nay bị sửa thành quân hậu) được đi chéo một ô về các hướng.
Từ lâu ngành Khảo cổ học đã tìm được nhiều hiện vật, tài liệu và hình vẽ minh chứng cờ vua và cờ tướng là biến thể của cờ Chaturanga. Các chuyên gia cờ cho biết, luật chơi của cờ vua và cờ tướng đã thay đổi nhiều lần, trước khi dừng lại ở những quy định hiện nay. Đặc biệt, ở cờ tướng người Trung Quốc sáng tạo thêm quân pháo với nước đi giống quân xe và nước ăn quân nhảy cóc qua đầu quân ngòi khá thú vị. Tuy vậy, việc thay đổi luật chơi của cờ vua và cờ tướng làm cho hai loại cờ này không còn mô phỏng đúng các vấn đề thực tế trên chiến trường.