Rắn là 1 trong những loại động vật gây nguy hiểm đối với con người. Một số loài rắn có chứa nọc độc trong chất tiết nước bọt. Mỗi 1 loại rắn khác nhau sẽ có những nọc độc, khi vào cơ thể người gây lên những biểu hiện lâm sàng khác nhau. Mức độ nghiêm trọng của nọc độc rắn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, cụ thể:
- Loài rắn và kích thước của rắn. Theo các nghiên cứu về nọc độc rắn cho thấy mức độ nghiêm trọng của nọc độc rắn đuôi chuông với cơ thể là lớn nhất, sau đó đến rắn hổ mang nước rồi rắn copperheads. Trên thế giới có khoảng 3000 loại rắn khác nhau nhưng trong số đó chỉ có khoảng 15% trên toàn thế giới gây nguy hiểm cho con người do có nọc độc hoặc chất tiết độc hại ở nước bọt của chúng.
- Số lượng nọc độc được tiêm vào cơ thể mỗi lần bị cắn.
- Số vết rắn cắn. Vết cắn càng nhiều đồng nghĩa với lượng nọc độc đưa vào người càng nhiều.
- Vị trí vết cắn, chiều sâu của vết cắn. Thường vết cắn ở đầu sẽ nặng hơn ở tay chân. Vết cắn càng sâu, nọc độc vào hệ tuần hoàn nhanh thì người bị rắn cắn sẽ càng bị nguy hiểm.
- Tình trạng sức khỏe của người bệnh là một yếu tố quan trọng. Không chỉ đối với vấn đề nhiễm nọc độc của rắn mà trong bất kỳ bệnh lý nào, nếu bệnh nhân có sức khỏe tốt, đề kháng miễn dịch tốt thì các triệu chứng xảy ra sẽ càng nhẹ.
- Khoảng thời gian từ khi bị rắn cắn cho đến khi được cấp cứu, xử trí và lấy bỏ nọc độc ra khỏi cơ thể.
- Cơ địa đáp ứng của bệnh nhân với chính loại nọc độc đó.
Nọc độc rắn có thể được giải bằng thuốc. Với mỗi loại nọc độc rắn khác nhau có những thuốc sử dụng khác nhau.
Một số thuốc giải độc rắn cắn:
Ở Hoa Kỳ, người ta sử dụng Crotalidae polyvalent immune FAb (một loại có khả năng kháng độc được dẫn xuất từ con cừu), đây là những mảnh tinh khiết của kháng thể IgG lấy từ những con cừu đã được tiêm nọc độc rắn vào trong cơ thể. Thuốc này giúp giải độc rắn cắn rất nhanh nhưng hiệu quả đến đâu phụ thuộc vào thời gian, liều lượng sử dụng.
- Thuốc có hiệu quả ngay cả khi tiêm sau khi bị cắn 24 giờ, nhưng theo khuyến cáo, thuốc giải độc rắn nên được tiêm càng sớm càng tốt. Thử nghiệm trên bệnh nhân cho thấy thuốc trị rắn độc cắn này ít để lại tác dụng phụ trên người bệnh.
- Liều dùng: lấy 4 đến 12 lọ thuốc pha loãng với 250ml dung dịch truyền natri clorid 0,9% rồi truyền tĩnh mạch chậm 20 – 50 ml/h trong 10 phút đầu. Nếu không ghi nhận tác dụng phụ nào xảy ra, tiếp tục truyền phần còn lại. Khi triệu chứng của bệnh nhân chưa hoàn toàn ổn định, có thể truyền liều lặp lại trong.
- Thuốc có thể dùng trị rắn cắn ở trẻ em.
Để điều trị nọc độc của rắn đuôi chuông ở Bắc Mỹ, người ta dùng một loại kháng nguyên có nguồn gốc từ ngựa tên là Crotalidae miễn dịch Fab2.
- Liều lượng: Khuyến cáo dùng khởi điểm 10 lọ pha loãng với 250ml dung dịch muối truyền rồi truyền tĩnh mạch chậm 25-50ml/giờ trong 10 phút. Nếu không có tác dụng phụ thì truyền tiếp với tốc độ tối đa 250ml/giờ đến khi bệnh nhân ổn định.
- Tuỳ theo thể trạng bệnh nhân, cân nhắc lặp liều ban đầu sau mỗi giờ đồng hồ.
- Kháng nguyên này còn có tác dụng với nọc độc của rắn lục, rắn hổ mang.
- Thận trọng dùng thuốc với bệnh nhân bị bệnh mạch vành, tiểu đường, người cao tuổi và trẻ em.
Ơ người bị rắn san hô cắn, thuốc điều trị cũng là một kháng nguyên từ ngựa.
- Liều lượng: 5 lọ với người nghi ngờ do rắn san hô cắn, 10-15 lọ với người bị cắn đã có biểu hiện triệu chứng lâm sàng.
- Người lớn và trẻ em dùng liều tương tự nhau.