Tên gọi, danh pháp
Tên Tiếng Việt: Găng tu hú.
Tên khác: Găng trâu, Găng gai, Cây tu hú, Mây nghiêng pa, Găng tía.
Tên khoa học: Catunaregam spinosa, thuộc họ Cà phê – Rubiaceae.
Tên đồng nghĩa: Randia dumetorum Benth, thuộc họ Cà phê – Rubiaceae.
Đặc điểm tự nhiên
Găng tu hú là loài cây nhỡ hoặc cây gỗ nhỏ cao tới 8m. Thân cây phân nhánh nhiều, có gai to, nhọn, dài từ 5 đến 15mm. Lá cây có dạng xoan ngược, tù hay gần nhọn ở đầu, nhọn sắc ở gốc, nhẵn, ráp hay có lông mềm trên cả hai mặt, gần dai và dài từ 2,5 đến 7cm, rộng từ 1,5 đến 3cm. Hoa của găng tú hú có màu vàng lục hoặc màu trắng đơn thường, và hầu như hoa thường không có cuống.
Quả găng tu hú có dạng quả mọng, hình cầu hoặc hình trứng, đường kính từ 2,5 đến 5cm. Bề ngoài của quả nhẵn và quả có mang các lá đài đồng trưởng, màu vàng. Hạt của cây nhiều, có màu đen và chìm trong nạc của quả.
Sinh thái: Cây găng tu hú thường mọc hoang ở ven rừng và trên các đồi cây bụi.
Cây thường ra hoa kết quả từ tháng 3 đến tháng 11.
Phân bố, thu hái, chế biến
Cây găng tu hú mọc ở khắp các vùng viễn đông nhiệt đới và Ðông Phi châu nhiệt đới. Găng tu hú rất phổ biến ở khắp nước ta. Cây có đặc điểm rất nhiều gai nên thường trồng làm hàng rào.
Găng tu hú là loại cây bụi gai ưa sáng và chịu hạn tốt, thường mọc trong các trảng cây bụi ở đồi, đất sau nương rẫy. Cây có thể phát triển được trên nhiều loại đất, kể cả nơi đã bị bào mòn nhiều và trơ tầng đá ong cằn cỗi. Bộ rễ của cây khoẻ và có thể dài hơn 1m. Cây thường rụng lá vào mùa đông và ra hoa quả nhiều suốt quanh năm. Cây găng tu hú tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Ở vùng núi, người ta thường trồng găng tu hú ở các bờ rào để bảo vệ nương rẫy.
Ở Việt Nam, cây thường phân bố ở Sơn La, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hải Phòng, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên – Huế, Đà Nẵng, Đồng Nai. Ngoài ra, cây còn có ở các nước nhiệt đới châu Á và Đông Phi châu.
Bộ phận sử dụng
Bộ phận sử dụng của cây là quả, rễ và vỏ cây.
Quả thường được thu hái vào mùa thu, đông. Rễ được thu hái quanh năm. Các bộ phận đều có thể dùng tươi hay phơi khô dùng dần.