Khi đọc tài liệu về lĩnh vực kiểm soát nhiễm khuẩn cũng như các tài liệu về quy trình tiệt trùng, khử trùng đôi khi thuật ngữ sử dụng khiến bạn bối rối không hiểu rõ. Qua bài viết này, chúng tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn một thuật ngữ phổ biến sử dụng trong kiểm soát nhiễm khuẩn, từ đó có thể dễ dàng đọc tài liệu liên quan.
1) THUẬT NGỮ PHÂN LOẠI THIẾT BỊ, DỤNG CỤ, VI SINH VẬT:
1.1. Phân loại dụng cụ dựa trên nguy cơ lây nhiễm:
Dụng cụ bẩn có thể lây nhiễm mầm bệnh cho bệnh nhân khi được sử dụng trong lâm sàng. Dựa vào nguy cơ lây nhiễm, Spaulding đã đưa ra một hệ thống phân loại dụng cụ nhằm có quy trình tái xử lý phù hợp (Bảng 1).
Bảng 1. Bảng phân loại thiết bị, dụng cụ theo Spaulding (đã cập nhật)
Nhóm dụng cụ Thuật ngữ Một số ví dụ Quy trình xử lý để tái sử dụng Thiết yếu Critical Dụng cụ phẫu thuật, cấy ghép Tất cả các ống nội soi (2019) Tay khoan nha khoa (1992) Tiệt trùng (bắt buộc) Bán thiết yếu Semi-critical Ống đặt khí quản Dụng cụ soi thanh quản Đầu dò nha khoa Tiệt trùng hoặc khử trùng mức cao Không thiết yếu Non-critical Máy đo huyết áp Tai nghe y khoa Khử trùng mức trung bình hoặc mức thấp
- – Dụng cụ thiết yếu (Critical) là những dụng cụ được đưa trực tiếp vào máu hoặc tiếp xúc với các mô, khoang vô trùng bên trong cơ thể. Nhóm dụng cụ này bắt buộc phải tiệt trùng trước khi tái sử dụng.
- – Dụng cụ bán thiết yếu (Semi-critical) là những dụng cụ tiếp xúc với vùng màng nhầy còn nguyên vẹn hoặc vùng da bị tổn thương. Nhóm dụng cụ này khuyến khích nên tiệt trùng trước khi tái sử dụng, đối với các dụng cụ thuộc nhóm này nhưng không thể tiệt trùng thì có thể sử dụng biện pháp khử trùng ở mức cao.
- – Dụng cụ không thiết yếu (Non-critical) là những dụng cụ chỉ tiếp xúc với bề mặt da lành. Nhóm dụng cụ này chỉ cần khử trùng ở mức trung bình hoặc thấp, tùy vào tình huống thực tế.
1.2. Phân loại các loại thiết bị tiệt trùng bằng hơi nước:
Thiết bị tiệt trùng sử dụng hơi nước được phân thành 3 loại chính, mỗi loại có nguyên lý hoạt động cũng như mục đích sử dụng khác nhau (Bảng 2).
Bảng 2. Bảng phân loại thiết bị tiệt trùng bằng hơi nước
Phân loại Nguyên lý hoạt động Loại dụng cụ phù hợp Những điều cần lưu ý Loại N Trọng lực (áp suất) Dụng cụ dạng rắn 1) Chỉ dùng cho dụng cụ rắn chưa đóng gói. 2) Không dùng cho dụng cụ có khoang rỗng. 3) Không dùng cho dụng cụ đã đóng gói sẵn. Loại B Hút chân không Tất cả các loại dụng cụ Máy có hệ thống kiểm tra sự rò rỉ nên tổng thời gian chu trình dài hơn loại N. Loại S Xung áp suất hơi nước Theo HDSD của nhà SX
1) Loại S là dạng trung gian giữa loại B và loại N. 2) Đóng gói dụng cụ theo HDSD của nhà SX.
1.3. Phân loại các dạng của vi sinh vật:
- – Vi khuẩn sống (Vegetative bacteria) là vi khuẩn ở trạng thái có trao đổi chất và sinh sản.
- – Nội bào tử vi khuẩn (Bacterial endospore) là trạng thái mà bản sao DNA của vi khuẩn được bọc trong lớp vỏ protein dày nhằm giúp vi khuẩn vượt qua điều kiện môi trường khắc nghiệt.
2) THUẬT NGỮ PHÂN LOẠI CÁC QUY TRÌNH KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN:
2.1. Làm sạch (Cleaning): chỉ các quy trình sử dụng tác nhân vật lý để loại bỏ đất cát và các chất gây nhiễm bẩn trước khi thực hiện các bước xử lý tiếp theo (hoặc tái sử dụng).
2.2. Khử trùng (Disinfection): chỉ các quy trình tiêu diệt mầm bệnh bằng tác nhân vật lý hoặc hóa học. Dựa vào hiệu quả quy trình, khử trùng được phân thành 3 mức độ:
- – Khử trùng mức cao (High-level) là quy trình sử dụng hóa chất tiệt trùng nhưng ở thời gian ngắn hơn tiệt trùng, giúp tiêu diệt toàn bộ vi sinh vật nhưng không loại bỏ tất cả các loại bào tử.
- – Khử trùng mức trung bình (Intermediate-level) là quy trình sử dụng hóa chất tiêu diệt virus, vi khuẩn lao, nấm, vi khuẩn sống nhưng không tác động được bào tử.
- – Khử trùng mức thấp (Low-level) là quy trình sử dụng hóa chất để tiêu diệt vi khuẩn sống, một số loại nấm và virus có màng lipid.
Ngoài ra, còn có một số phương pháp khử trùng đặc biệt khác có tên gọi riêng biệt, bao gồm:
- – Khử trùng bằng nước nóng (Hot water disinfection) là sự kết hợp giữa làm sạch với khử trùng bằng nhiệt. Tráng bằng nước lạnh, rửa bằng hóa chất ấm (< 45 oC) rồi khử trùng bằng nước nóng (> 65 oC). Vì vậy quy trình này chỉ phù hợp những dụng cụ, thiết bị chịu được nhiệt ẩm lặp lại nhiều lần liên tục.
- – Khử trùng Pasteur (Pasteurization) sử dụng hơi nước bão hòa với áp suất thấp hơn áp suất khí quyển ở nhiệt độ khoảng 75 oC trong 10 – 30 phút. Quy trình này phù hợp với các dụng cụ có dầu hoặc mỡ.
2.3. Tiệt trùng (Sterilization): chỉ các quy trình làm cho dụng cụ trở nên “vô trùng”. Dụng cụ được gọi là vô trùng nếu giá trị SAL đạt 1 x 106, tức là cứ 1 triệu dụng cụ được tiệt trùng thì có 1 dụng cụ vẫn còn nhiễm bẩn.
- – Tiệt trùng hơi nước (Steam) là phương pháp tiệt trùng lâu đời và an toàn nhất, phương pháp sử dụng hơi nước ở nhiệt độ cao khoảng 121 – 148 oC (250 – 300 oF) kết hợp với áp suất khoảng 15 P.S.I. Áp suất lớn hơn áp suât khí quyển sẽ thúc đẩy hiệu quả xuyên thấu của hơi nước giúp tiêu diệt vi sinh vật, kể cả bào tử. Có 3 dạng thiết bị tiệt trùng bằng hơi nước đó là sử dụng trọng lực, hút chân không hoặc xung áp suất hơi nước (SFPP).
- – Tiệt trùng nhiệt khô (Dry) là phượng pháp tiêu diệt vi sinh vật bằng cách oxy hóa hoặc chỉ đơn giản là thiêu chúng tới chết. Hạn chế của phương pháp này là sử dụng nhiệt độ rất cao và trong thời gian dài.
- – Tiệt trùng ethylene oxide (EO) là phương pháp phổ biến nhất, sử dụng khí EO ở nhiệt độ khá thấp (50 – 60 oC) để tiệt trùng. Đây là phương pháp phù hợp cho các dụng cụ nhạy nhiệt, tuy nhiên phương pháp này mất khá nhiều thời gian và cũng khá nguy hiểm.
- – Tiệt trùng formaldehyde (Form) là phương pháp tiêu diệt vi sinh vật bằng cách “ngâm” dụng cụ trong môi trường chứa hóa chất tiệt trùng. Phương pháp này rất đáng tin, tuy nhiên khá là nguy hiểm cho kỹ thuật viên cũng như khá mất thời gian do phải “ngâm” trong thời gian dài.
- – Tiệt trùng plasma (VH2O2) là phương pháp sử dụng gốc oxy hoạt động từ H2O2 dạng hơi để tiêu diệt vi khuẩn. Đây là phương pháp tiệt trùng thay thế cho EO và an toàn hơn nên rất phù hợp để sử dụng trong bệnh viện.
- – Tiệt trùng bức xạ (Rad) là phương pháp sử dụng bức xạ ion hóa có bước sóng ngắn để tiêu diệt vi sinh vật. Phương pháp này có độ nguy hiểm cao, rất tốn kém và hiện vẫn chưa được FDA chấp thuận.